Od 11 stycznia do 23 marca czekamy na zgłoszenia kompozytorów z całej Polski w konkursie na utwór na carillon Kościoła Św. Katarzyny w Gdańsku dostosowany do programu specjalnego Fontanny Heweliusza. Konkurs jest również świetną okazją, by zaciekawić tematem osoby, które wprawdzie (jeszcze?) nie komponują, ale interesują się muzyką, historią i Gdańskiem. Dowiedzcie się, czym jest carillon i jaka jest jego historia.
Carillon w gdańskim kościele Św. Katarzyny
TROCHĘ TEORII
Carillon to instrument muzyczny z grupy idiofonów (czyli instrumentów muzycznych samobrzmiących, w których źródłem dźwięku jest ciało stałe o niezmiennej naturalnej sprężystości) uderzanych. Stanowi zespół dzwonów wieżowych, na których melodie wybija się młotkami lub sercami dzwonów uruchamianymi przez mechanizm zegarowy lub ręcznie, za pomocą klawiatury. W nowoczesnych carillonach stosuje się czasem sterowanie elektroniczne.
TROCHĘ HISTORII
Gra na dzwonach ma długą tradycję. Zespoły małych i dużych dzwonów, na których można było wygrywać melodie, zaczęły pojawiać się w Europie już w XI wieku, dzięki opanowaniu przez ludwisarzy sztuki wytwarzania dzwonów o określonej wysokości dźwięku. Zespoły dzwonów automatyzowano, łącząc je z zegarami wodnymi lub mechanicznymi (na przykład w 1249 r. w katedrze św. Patryka w Dublinie). Zestaw dzwonów wygrywający melodię przy okazji wybicia pełnej godziny to KURANT. W 1378 wydzwaniano już także kwadranse.
Dzięki zastosowaniu specjalnego mechanizmu (jego działanie wyjaśnimy w osobnym artykule) od 1479 r. można było wygrywać nie tylko proste dźwięki, ale całe melodie (prekursorem na miarę epoki był tu kurant z Heverlee).
Jako, że możliwości były coraz większe, zaczęto się zastanawiać, jak wykorzystać dzwony do gry ręcznej – niczym tradycyjny instrument. Zapoczątkował to dzwonnik z Dunkierki (nie, wcale nie z Notre Dame:P), który wygrywał drewnianymi młotkami melodie podobno już w 1478 r. Było to jednak dość skomplikowane logistycznie (przemieszczanie się między ogromnymi dzwonami nie należało do łatwych). Dlatego w 1481 lub 1482 r. niejaki Bartłomiej Coecke (co ciekawe, o przezwisku „głupek z Aals”) wymyślił mechanizm ułatwiający grę, tzw. klawiaturę, składającą się z drążków połączonych cięgłami (cięgło to linka, drut lub pręt służący do przenoszenia ruchu między różnymi częściami maszyn) z sercami dzwonów. Na określenie rozwiązania powstała nazwa CARILLON wywodząca się od francuskiego czasownika quadrilloner, oznaczającego „grać na dzwonach”. Z czasem rozwiązanie udoskonalano. Zwiększano ilość oktaw, dodawano półtony, a także wzbogacono instrument o klawiaturę nożną (pedał – jak w–pianinie), dzięki czemu powstał tzw. stół do gry, czyli kontuar.
CARILLONY A GDAŃSK
Co łączy carillony z Gdańskiem? W Polsce istnieją 4 carillony koncertowe, z których najstarsze 2 znajdują się właśnie w naszym mieście. Mowa tu o carillonie w Ratuszu Głównomiejskim (zbudowany w 1561 r., po zniszczeniach wojennych odbudowany w 2000 r.) oraz carillonie w kościele Św. Katarzyny. Ten drugi jest obecnie największym koncertowym carillonem w Europie Środkowej. Właśnie on jest też instrumentem związanym z naszym konkursem.
Carillon Kościoła św. Katarzyny to zespół 50 dzwonów umieszczonych w wieży. Dzwony poruszane są przy pomocy klawiszy (przypominających kołki), na których gra się pięściami lub palcami. Carillonu solo można posłuchać w każdy piątek w godz. 14.45-15.15 podczas cotygodniowych koncertów. Nadzór i opiekę nad gdańskimi carillonami sprawuje Muzeum Historyczne Miasta Gdańska.
FONTANNIE BIJE TEN DZWON
Zależy nam, by na klimat miasta wpływało harmonijne połączenie tradycji ze współczesnością, także w różnych dziedzinach sztuki. Dlatego chcemy, by mający premierę w maju minionego roku spektakl świetlny Fontanny Heweliusza został upiększony jeszcze bardziej dzięki akompaniamentowi muzyki współczesnych kompozytorów stworzonej na tak historyczny instrument jakim jest carillon. Stąd pomysł na konkurs „Fontannie bije ten dzwon”, który organizujemy wspólnie z Miastem Gdańsk, Akademią Muzyczną w Gdańsku, Muzeum Historycznym Miasta Gdańska oraz Polskim Stowarzyszeniem Carillonowym.
Przedmiotem konkursu jest skomponowanie utworu na carillon Kościoła Św. Katarzyny w Gdańsku i taśmę, dostosowanego do efektów Fontanny Heweliusza. Utwór musi trwać 12 minut (tyle, ile program specjalny Fontanny) oraz być stworzony w 2 wersjach: do wykonania w trybie ręcznym
(4 oktawy) oraz automatycznym (3 oktawy).
Jeżeli konkurs wyłoni wartą wdrożenia kompozycję, już od najbliższego sezonu letniego, w godzinach wieczornych carillon zostanie zestrojony z choreografią fontanny znajdującej się w okolicy Wielkiego Młyna. Jeżeli pomysł spodoba się mieszkańcom i turystom, w lipcu i sierpniu będzie można zobaczyć
i usłyszeć je codziennie.
Przedsięwzięcie „Fontannie bije ten dzwon” wprowadzi do oferty artystycznej Gdańska nową, niespotykaną w innych miastach jakość. Wykorzystuje naturalny potencjał sąsiadujących ze sobą obiektów w celu połączenia różnych dziedzin sztuki. Symbioza głosu carillonu, wody i światła idealnie wpisuje się w przestrzeń Starego Miasta – mówi Paweł Adamowicz, prezydent Gdańska.
Więcej szczegółów związanych z konkursem i jego Regulamin znajdziecie już teraz na http://www.giwk.pl/article/56940_FONTANNIE_BIJE_TEN_DZWON.htm, ciekawe informacje związane z wydarzeniem będą się również regularnie pojawiały na blogu, naszym profilu FB oraz wydarzeniu na FB. Bądźcie z nami:)
wsparcie merytoryczne:Andrzej Januszajtis „Gdańskie zegary, dzwony i karilony”, Wydawnictwo Diecezji Pelplińskiej „Bernardinum”, Pelplin 2003
